Υποστήριξη στο πένθος μας. Οδηγός… επιθυμιών!

Πόσο μεγάλο ρόλο παίζει το περιβάλλον μας  στην διαδρομή του πένθους μας…

όχι μόνο στην αρχή αλλά και στην συνέχεια, όσα χρόνια και αν περάσουν. Προσωπικά νιώθω ότι η ύπαρξη ενός πραγματικά υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι ένας από τους πιο καταλυτικούς παράγοντες στο πένθος.

Μετά από λίγο καιρό από τον θάνατο του Χριστόφορου οι κοντινοί και πιο μακρινοί μου φίλοι αλλά και συγγενείς που αναμφισβήτητα με αγαπάνε πολύ,  σταμάτησαν να μιλάνε, να ρωτάνε, για τον Χριστόφορο, για την ζωή μου με το πένθος, για τα συναισθήματα μου, για τον καθημερινό αγώνα μου να επιβιώσω σε έναν κόσμο για πάντα φτωχότερο. Είναι σαν να τους αρκεί να με βλέπουν λειτουργική χαμογελαστή, να κάνω «φυσιολογικά» πράγματα και το επώδυνο κομμάτι μου σαν να μην επιλέγουν να το βλέπουν.

Από τους πάρα πολλούς φίλους και συγγενείς που είχα πριν το πένθος ,

μόνο 4 άντεξαν και αντέχουν τα επώδυνα συναισθήματα μου και τις αναμνήσεις μου και κάθε φορά η ψυχή μου γαληνεύει μαζί τους. Μα μόνο 4; αναρωτιόμουν για πολλούς μήνες με πολύ πόνο και απογοήτευση και το έφερνα ξανά και ξανά στην ψυχοθεραπεία μου το θέμα αυτό. Τελικά κατάλαβα ότι είμαι πολύ τυχερή που έχω 4, ζώντας σε μία κοινωνία η οποία δυστυχώς αποφεύγει τον πόνο και δεν είναι «εκπαιδευμένη» στις απώλειες. Θέλει, αλλά δεν ξέρει! Οι 4 άνθρωποί που έχω, ακούγονται λίγοι αλλά είναι τελικά πολλοί. Είναι από τα πράγματα που το πένθος αλλάζει: την επιθυμία για αυθεντική σύνδεση με λίγους ακόμα και αν γύρω σου υπάρχουν πολλοί που συνδέεσαι με αγάπη.

Η Ν. Ψημενάτου στο βιβλίο της «Πένθος, το Ταξίδι στη Χώρα του παράδοξου»

πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ζούμε σε μια κοινωνία που μας αποτρέπει από το να πενθήσουμε και να θρηνήσουμε, μια κοινωνία που μας επιβάλλει να μην εκφράζουμε ανοιχτά τα συναισθήματά μας, αφού κάτι τέτοιο θεωρείται ένδειξη αδυναμίας. Μας ζητά "να προχωρήσουμε" και να "συνέλθουμε" και κατά προτίμηση αυτό να το κάνουμε γρήγορα»

Σκέφτηκα λοιπόν, με την «σοφία» που  χωρίς επιλογή, έχω αποκτήσει,

να γράψω μία λίστα επιθυμιών που να απευθύνεται σε  φίλους και οικογένεια που στηρίζουν εμάς που πενθούμε. Σαν μία «κραυγή βοήθειας» που εάν γύριζα πίσω στην αρχή του πένθους μου, θα ήθελα να είχα την ευκαιρία να την βγάλω από μέσα μου, προς όλους αυτούς που  βρισκόντουσαν κοντά μου, που ήθελαν αλλά δεν ήξεραν το πως:

• Σας παρακαλώ, σεβαστείτε τα συναισθήματα μου. Ακόμα και αν δεν καταλαβαίνετε ή δεν συμφωνείτε με τον τρόπο που επιλέγω να εκφράσω το πένθος μου, δώστε μου την βοήθεια όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι. Γιατί αν καταφέρετε να σεβαστείτε τον τρόπο μου, τότε θα αισθανθώ ασφαλής να φέρω στην επιφάνεια όλα αυτά που κρύβω μέσα μου

• Ειδικά τους πρώτους μήνες του πένθους οι βοήθεια σε πρακτικό επίπεδο είναι πολύτιμη. (Πηγαίνετε τον σκύλο βόλτα, πλύνετε τα πιάτα, φέρτε το δείπνο, γεμίστε την κατάψυξη, κρατήστε τα αδερφάκια, βοηθήστε με τα ψώνια κ.α.). Παράδειγμα δικό μου: Τον πρώτο χρόνο του πένθους μου δεν μπορούσα να φάω καθόλου πόσο μάλλον να ψωνίσω και να μαγειρέψω. Αν όμως κάποιος μου το προσέφερε, έτρωγα αισθανόμενη την φροντίδα που τόσο είχα ανάγκη.

• Η προτροπή «πάρε με αν χρειαστείς κάτι» δεν είναι βοηθητική για κάποιον/α που πενθεί. Καλύτερα να δώσετε συγκεκριμένη βοήθεια και να πάρετε εσείς την πρωτοβουλία να τηλεφωνήσετε ή να επικοινωνήσετε. Οι αόριστες προτάσεις συνήθως απορρίπτονται από ψυχική κούραση και μέσα μας μπορεί να συμπεραίνουμε ότι κατά βάθος ελπίζετε ότι δεν θα επικοινωνήσετε μαζί μας

• Οι φράσεις: «θα περάσει», «μην κλαίς», «ξεπέρασέ το, πάει πολύς καιρός», «όλα για κάποιο λόγο γίνονται», «ο χρόνος γιατρεύει τα πάντα», (όχι, τα τραύματα της απώλειας δεν επουλώνονται ποτέ εντελώς), « να θυμάσαι μόνο τις καλές στιγμές», « η εμπειρία αυτή θα σε κάνει καλύτερο άνθρωπο», «Ξέρω πως νιώθεις. Εμένα πέθανε ο/η …», ««τουλάχιστον τώρα ηρέμησε από την ταλαιπωρία» ή «τουλάχιστον δεν ταλαιπωρήθηκε» και άλλες στερεοτυπικές εκφράσεις δεν προσφέρουν παρηγοριά.. Αυτό που κάνουν είναι να νιώθω ότι δεν νοιάζεστε αρκετά για να προσπαθήσετε να καταλάβετε. (Προσωπικά, ή πιο ατυχής φράση που άκουσα ήταν: «εντάξει…δεν πειράζει»!)

  Ειδικά όταν δεν γνωρίζετε τις πεποιθήσεις μας, φράσεις όπως «τον/την ήθελε ο Θεός κοντά του», «ο Θεός ποτέ δεν μας δίνει περισσότερα από όσα μπορούμε να αντέξουμε», «πήγε σε ένα καλύτερο μέρος» μπορεί να επιφέρουν θυμό και πνευματική κρίση.

• Η θλίψη δεν τελειώνει μετά την κηδεία. Τότε ξεκινάει πιο συνειδητά. Σας χρειάζομαι και την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο μήνα, τον επόμενο χρόνο, τα επόμενα χρόνια

• Σας παρακαλώ, μην περιμένετε να τελειώσει η θλίψη μου σε έξι μήνες. Αυτοί οι πρώτοι μήνες είναι μέσα στο σοκ και τραυματικοί για μένα, αλλά εύχομαι να καταλαβαίνετε ότι η θλίψη μου δεν θα τελειώσει ποτέ. Έχω μπροστά μου ένα πολύ μακρύ και δύσκολο δρόμο ενσωμάτωσης στην ζωή μου της σημαντικής αυτή απώλειας και χρειάζομαι να το κάνω στον δικό μου χρόνο

• Χρειάζομαι σε όλη την διαδρομή του πένθους μου, την αμέριστη υπομονή σας και θα κάνω και εγώ όσο μπορώ το ίδιο με εσάς

• Η συμβουλή σας "μέρα – μέρα " είναι εξαιρετική συμβουλή. Ωστόσο, ειδικά στην αρχή του πένθους μου, μια μέρα είναι πάρα πολύ. Θα ήθελα να καταλάβετε ότι προσπαθώ να αντέξω μια ώρα τη φορά και κάποιες φορές και ένα λεπτό μόνο

• Όταν λέω "είμαι καλά", εύχομαι να καταλαβαίνετε ότι δεν "νιώθω" καλά και ότι παλεύω καθημερινά.

• Μην φοβάστε να πείτε το όνομα του/της αγαπημένου/ης μου. Έζησε, και ήταν πολύ σημαντικός/ή για εμένα! Και εξακολουθεί να υπάρχει μέσα μου και αναφέροντάς τον/την μου δείχνετε ότι ήταν σημαντικός/ή και για εσάς ή ότι η θύμηση του έχει αξία.

• Αν κλαίω και συγκινούμαι όταν μιλάω για τον αγαπημένο/η μου, να ξέρετε ότι δεν είναι επειδή με πληγώσατε. Ο θάνατος του/ης είναι η αιτία των δακρύων μου. Μιλήστε μου ελεύθερα για αυτόν/ή γιατί έτσι μου επιτρέπετε να μοιραστώ τη θλίψη μου. Και σας ευχαριστώ και για τα δύο.

• Θέλω να ακούω για εσάς, για τα δικά σας θέματα, την δική σας ζωή. Μην το αποφεύγετε επειδή νομίζετε ότι επειδή βιώνω πένθος δεν με ενδιαφέρει. Και με ενδιαφέρει και με βοηθάτε στο να βιώνω μία κανονικότητα στην ζωή μου.

• Θα ήθελα να γνωρίζετε ότι οι αντιδράσεις θλίψης που έχω είναι φυσιολογικές. Η θλίψη, ο θυμός, η απογοήτευση, η απελπισία, η απόγνωση, η έλλειψη νοήματος είναι αναμενόμενες. Η ζωή μου γκρεμίστηκε όταν πέθανε ο/η αγαπημένος/η, μου και κάνω ό,τι μπορώ για να ξαναφτιάξω τα κομμάτια της. Αυτό μπορεί να πάρει πολύ καιρό... γι' αυτό σας παρακαλώ να είστε υπομονετικοί μαζί μου.

• Αν και δεν είναι βοηθητικό για εμένα να παρεμβαίνετε στη διαδικασία του πένθους μου, εάν βλέπετε ότι ο τρόπος μου είναι καταστροφικός για εμένα ή άλλους το να λάβετε την κατάλληλη δράση είναι κάτι που θα βοηθήσει και θα προλάβει μεγαλύτερες δυσκολίες

• Συγχωρέστε με αν κάποιες φορές φαίνομαι αγενής, ή είμαι απότομος/η μαζί σας ή εκφράζομαι θυμωμένα. Σίγουρα δεν είναι αυτή η πρόθεσή μου. Και σας παρακαλώ μην το παίρνετε προσωπικά!

• Μερικές φορές ο κόσμος γύρω μου πηγαίνει πολύ γρήγορα και πρέπει να ξεκουραστώ. Όταν απομακρύνομαι, χρειάζομαι απλά να περάσω λίγο χρόνο μόνη μου

• Θα ήθελα να γνωρίζετε ότι η θλίψη και το πένθος αλλάζει τους ανθρώπους. Όταν πεθαίνει ένας αγαπημένος/η μας, ένα κομμάτι του εαυτού μας «φεύγει» μαζί του/της. Προσπαθώ να ξαναχτίσω την ταυτότητα μου η οποία θα συμπεριλαμβάνει το πένθος μου και να μάθω εκ νέου τον κόσμο ο οποίος έχει για πάντα μεταβληθεί από την απώλεια μου

• Αφήστε με να κλάψω. Το κλάμα είναι μια υγιής αντίδραση στη θλίψη και η θλίψη είναι μια υγιής αντίδραση στην απώλεια κάποιου που αγαπάμε. Παρακαλώ, αφήστε με να νιώσω τα συναισθήματά μου όπως έρχονται.

• Αφήστε με να σας μιλήσω και ακούστε με χωρίς να με κρίνετε - δεν ξέρετε πώς νιώθω γιατί η εμπειρία πένθους είναι μία ξεχωριστή εμπειρία για τον καθένα. Ειδικά η φράση «ξέρω πως νιώθεις» κατά κάποιο τρόπο, βάζει ένα τέλος στη συζήτηση. Βοηθάει να χρησιμοποιείτε τη φράση «δε μπορώ να φανταστώ τι περνάς, ή πως αισθάνεσαι, μίλησέ μου για αυτό»

• Σας παρακαλώ μην φοβάστε να με ρωτήσετε πως είμαι και να μιλήσουμε για τον/την αγαπημένο/η μου. Μην φοβάστε να ανοίξετε εσείς από μόνοι σας την συζήτηση. Ανοίξτε την πόρτα επικοινωνίας μαζί μου! Αν δεν ξέρετε τι να πείτε, ρωτήστε απλά: «πως αισθάνεσαι σήμερα?», «σε σκεφτόμουν και θα ήθελα να μάθω πως πραγματικά είσαι», «θα ήθελα να μου πεις ό,τι θέλεις για τον/την αγαπημένο/η σου». Και αν δεν είναι η σωστή στιγμή για εμένα θα έχω το θάρρος να σας το πω.

• Συνεχίστε να λέτε το όνομά του/της αγαπημένου/ης μου. Μην αισθάνεστε ότι θα με στεναχωρήσετε όταν αναφέρεστε ή ρωτάτε για αυτόν/ή. Η θλίψη είναι μέρος της ζωής μου, οπότε δεν θα με κάνετε περισσότερο στεναχωρημένη, αντιθέτως μου κάνετε ένα πολύτιμο δώρο. Και δεν μου το θυμίζετε, αν αυτό φοβάστε, γιατί δεν το ξεχνάω ποτέ, καμία στιγμή!

• Σας παρακαλώ, σημειώστε ημερομηνίες ορόσημα- γενέθλια, ημερομηνία θανάτου ή κάποια ημερομηνία που ξέρετε ότι είναι σημαντική για εμένα σε σχέση με τον/την αγαπημένο/η μου και επικοινωνήστε μαζί μου την ημέρα αυτή με όποιο τρόπο θέλετε εσείς. Και αν το κάνετε μία χρονιά, προσπαθήστε να το κάνετε και τις επόμενες

• Μην με αποφεύγετε γιατί νιώθετε άβολα. (Δυστυχώς, έχω χάσει για τον λόγο αυτό τους περισσότερους φίλους και συγγενείς μου και είναι πολύ σκληρό και απογοητευτικό αυτό). Καταλαβαίνω ότι μπορεί να έχετε συναισθήματα δυσφορίας ή φόβο αλλά σας χρειάζομαι περισσότερο από ποτέ. Δεν χρειάζεται να μου δώσετε συμβουλές ή λύσεις ή να πείτε τα σωστά λόγια ή να μου φτιάξετε το κέφι. Χρειάζομαι σύνδεση, να με νοιάζεστε, αγάπη και αντοχή στις σιωπές μου. Η απλή πράξη του να είστε απλά παρόντες είναι παραπάνω από πολύτιμη, μην την υποτιμάτε

• Η συμβουλή να είσαι γενναίος/α και δυνατός/ή με αποτρέπει από το να εκφράσω τα συναισθήματά μου, κάτι το οποίο είναι και αυτό πολύ γενναίο.

• Οι εκφράσεις - "μπορείς πάντα να ξαναπαντρευτείς" σε κάποιον/α που έχει χάσει τον σύντροφό του, « θα κάνεις και άλλο παιδί» σε κάποιον/α που έχει χάσει το παιδί του κ.α. δεν είναι καθόλου βοηθητικό. Γιατί είναι κάτι που δεν μπορεί κάποιος/α που πενθεί να το σκεφτεί και πιθανότητα στην αρχική φάση του πένθους δεν μπορεί να φανταστεί ένα μέλλον όπου τα πράγματα θα είναι καλύτερα

• Μην πείτε: "θα μπορούσε να είναι χειρότερα, ξέρω κάποιον που.....” Το να γνωρίζω ότι κάποιος βιώνει "χειρότερα" δεν αλλάζει τη σοβαρότητα του πόνου μου και δεν με κάνει να νιώθω λιγότερο την απώλεια μου

• Η δική μου απώλεια μπορεί να πυροδοτήσει τον πόνο για δικές σας απώλειες και φόβους σχετικούς με την θνητότητα. Αν συμβεί αυτό, πάρτε την απόσταση και τον χρόνο που χρειάζεστε για να φροντίστε τον εαυτό σας και να επεξεργαστείτε τα συναισθήματά σας. Το καταλαβαίνω

Αν κάποιες από τις παραπάνω επιθυμίες για «βοήθεια» σας ταιριάζουν, εκφράστε τες με όποιο τρόπο ταιριάζει σε εσάς στους ανθρώπους γύρω σας. Ίσως έτσι βάλουμε ένα μικρό λιθαράκι στο να αλλάξει η κοινωνία μας και να υπάρχει  η γνώση που χρειάζονται οι γύρω μας, η οποία πιστεύω είναι ικανή για να αλλάξει τις ζωές όλων μας.  

Τέλος, νιώθω ότι κάτι σημαντικό που θα ήθελα να έλεγα σε όλους αυτούς που επιθυμούν να μας στηρίξουν είναι:

Ξέρω  ότι απαιτεί πολύ θάρρος, ψυχική αντοχή και κουράγιο η στήριξή των ανθρώπων που πενθούμε και ότι το να είστε μαζί μας στην  θλίψη μας, τη σιωπή και τα δάκρυά μας, το κενό και τον πόνο μας είναι ένα δύσκολο έργο. Σας ευχαριστούμε και σας ευγνωμονούμε για την προσπάθειά σας. Να θυμάστε ότι δεν χρειάζεται να μας βρείτε λύσεις. Η διαθεσιμότητα, η γνήσια παρουσία και η αγάπη κάνει τη διαφορά όχι τα σωστά λόγια.

Με αγάπη,

Αναστασία

Υ.Γ. Αν σας είναι δύσκολο να εκφραστείτε, θα μπορούσατε απλά να μοιραστείτε το παρακάτω βίντεο που εξηγεί με απλά λόγια την βασική “βοήθεια” που χρειαζόμαστε

Πηγές κειμένου: Η προσωπική μου εμπειρία,  «Να αγαπάς και να χάνεις» (R. Neimeyer), «Πένθος, Ταξίδι στην χώρα του παράδοξου» (Ν. Ψημενάτου)