Συζητάμε με την Νάνσυ Ψημενάτου για το πένθος κατα την περίοδο των εορτών

Κυρία Ψημενάτου, είναι μεγάλη τιμή και χαρά που συνομιλώ μαζί σας και σας ευχαριστώ πολύ για την αποδοχή της πρόσκλησης μου. Θα ήθελα  αρχικά να σας ζητήσω να γνωρίσουμε εσάς και την σχέση σας με το πένθος μέσα από τα δικά σας λόγια

Σας ευχαριστώ και εγώ για αυτή τη συνέντευξη γιατί μου δίνετε την αφορμή να μιλήσω για ένα θέμα που αγαπώ. Ασχολούμαι με το πένθος για περισσότερα από είκοσι χρόνια και μέσα σε αυτά ήρθα σε επαφή με πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους που ζήτησαν ένα «μάρτυρα στο πένθος τους».

Για μένα η δουλειά μου είναι αυτό ακριβώς. Να είμαι δίπλα στους ανθρώπους που θα έρθουν σε επαφή με την καινούρια τους πραγματικότητα, θα αναγνωρίσουν και θα βιώσουν τα συναισθήματα που αναλογούν σε αυτή, θα επιχειρήσουν να νοηματοδοτήσουν την εμπειρία τους μέσα σε ένα χρονικό διάστημα που είναι μοναδικό για τον καθένα. Το να «είμαι μάρτυρας» στα πένθη των ανθρώπων σημαίνει ότι αναγνωρίζω το αναφαίρετο δικαίωμα τους να αποχαιρετήσουν την οποιαδήποτε σχέση με αξιοπρέπεια και σεβασμό και να μένω μαζί τους τις ιερές στιγμές του πόνου, της οργής και της θλίψης τους.

Διανύουμε την Εθνική Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για το Πένθος στην Βρετανία (2-8/12). Ποιες είναι οι σκέψεις σας για την ευαισθητοποίηση για το πένθος στην χώρα μας?

Ας ξεκινήσουμε με την ιδέα ότι η «Ευαισθητοποίηση για το πένθος» μπορεί να ξεκινήσει με τον καθένα από εμάς αρκεί να επαναφέρουμε στο λεξιλόγιο μας τις λέξεις που περιγράφουν τον θάνατο και να μην χρησιμοποιούμε ευφημισμούς για αυτόν.  Οι λέξεις όπως καλά γνωρίζουμε έχουν τη δύναμη να γιατρέψουν ή να καταστρέψουν και στην περίπτωση του θανάτου, ιστορικά μιλώντας, διανύουμε μια εποχή που χρησιμοποιεί τους πιο πολλούς ευφημισμούς. Κάτι τέτοιο φυσικά μπερδεύει πρώτα και απ΄όλα τα παιδιά και φυσικά τους ενήλικες. Μια τέτοια πρακτική μπορεί να εφαρμοστεί από τους γονείς, τους δασκάλους, τους γιατρούς, τους κληρικούς για να επαναφέρουμε τον θάνατο όχι ως κάτι «απαγορευμένο» ή «ταμπού» αλλά ως μέρος μιας φυσικής διαδικασίας

Σε δεύτερο χρόνο θα ήταν σημαντικό να σκεφτούμε την πιθανότητα ενός προγράμματος Περιθανάτιας Αγωγής στα σχολεία αλλά και στα νοσοκομεία που έχουν μετατραπεί σε χώρους που ο θάνατος θεωρείται αποτυχία βάζοντας ένα δυσβάσταχτο βάρος στους ώμους των ιατρών και του νοσηλευτικού προσωπικού.

Προγράμματα σπουδών και επιμορφώσεων για το πένθος για τους ειδικούς της ψυχικής υγείας κρίνονται απολύτως απαραίτητα αν θέλουμε να προσφέρουμε ποιοτικές υπηρεσίες που ακολουθούν τον κώδικα δεοντολογίας και γνώση για παραπομπές όπου κρίνεται απαραίτητο.

Έχουμε μπει ήδη στην εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, και θα ήθελα να μας πείτε ποια συναισθήματα και σκέψεις μπορεί να φέρει στους πενθούντες η εποχή αυτή?

Σκέψεις και συναισθήματα - ανάλογα με τη φάση και την κατάσταση  της απώλειας -   θα είναι από σχεδόν ανύπαρκτα μέχρι πολύ έντονα και οδυνηρά. Κάποια άτομα μπορεί να ανησυχήσουν καθώς δεν «νοιώθουν τίποτε» όπως δηλώνουν ενώ κάποια άλλα απεγνωσμένα ζητούν ένα μικρό διάλλειμα από τον πόνο και τις σκέψεις τους.

Στο βιβλίο σας «Πένθος-Το Ταξίδι στην Χώρα του Παράδοξου» αναφέρετε πως τις εορταστικές ημέρες «ό,τι και αν αποφασίσουμε μοιάζει λάθος» Θα ήθελα  να μας μιλήσετε για αυτό. 

Προσπαθώντας να ισορροπήσουμε ανάμεσα στο «σωστό» και σε αυτό που πραγματικά έχουμε ανάγκη πολλές επιλογές μας θα έχουν τη γεύση του «λάθους». Από τη μια πλευρά η προσωπική μου ανάγκη μπορεί να είναι η απομόνωση ενώ από την άλλη πλευρά οι οικείοι μου μπορεί να απαιτούν την παρουσία μου σε κάποιο οικογενειακό τραπέζι. Αυτός ο διχασμός οδηγεί πολλούς ανθρώπους να νοιώθουν θλίψη και θυμό καθώς – τελικά – δεν  αποφασίζουν να κάνουν αυτό που χρειάζονται αλλά αυτό που τους ζητείται ή που νομίζουν ότι «πρέπει» να κάνουν

Μπορούν να συνυπάρξουν αντικρουόμενα συναισθήματα?

Δεν ήταν τυχαίος ο τίτλος του βιβλίου μου! Το ταξίδι στη χώρα του Παράδοξου επιβεβαιώνει και καλωσορίζει την ύπαρξη των αντικρουόμενων  συναισθημάτων. Πως να χωρέσει μέσα στο χάος τους πένθους και της απώλειας ένα και μόνο συναίσθημα; Θα ήταν φτωχή χρήσης της φαντασίας μας να περιμένουμε από τον  εαυτό μας ή τους άλλους μόνο μία συναισθηματική αντίδραση. Στα πένθη μας αναζητούμε τη θλίψη αλλά είναι καλό να κάνουμε χώρο επίσης και για το θυμό, το άγχος, τη χαρά, την ενοχή, την ντροπή το φόβο και φυσικά…την αγάπη.

Πως εσείς θα ορίζατε την αυτοφροντίδα στο πένθος και ποιο ρόλο μπορεί να παίξει την περίοδο αυτή για τους πενθούντες?

Το να πενθούμε σημαντικές απώλειες στη ζωή μας σημαίνει να είμαστε σε επαφή με την ιδέα ότι μια τέτοια κατάσταση θα διαρκέσει αρκετά. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν φροντίσουμε τον εαυτό μας το πιο πιθανό είναι ότι θα τον φέρουμε αντιμέτωπο με επιπρόσθετα προβλήματα σωματικής ή ακόμα και ψυχικής υγείας. Η αυτοφροντίδα περιλαμβάνει τη σωστή διατροφή, το να πίνουμε νερό, να πηγαίνουμε στον ιατρό μας , να περπατάμε και να κοιμόμαστε καλά. Με βάση τις παραπάνω διαδικασίες η ψυχή θα μπορέσει να επιτελέσει το έργο της. Να θρηνήσει χωρίς να βλαφτεί.

Υπάρχουν επιλογές για το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι πενθούντες την περίοδο αυτή?

Μια σημαντική προτροπή είναι η συνεχόμενη σύνδεση με τον αγαπημένο μας νεκρό. Οι τρόποι που μπορούμε να το κάνουμε αυτό είναι πρακτικοί όπως για παράδειγμα το να μαγειρέψουμε ένα φαγητό που αγαπούσε και να το μοιραστούμε με φίλους και συγγενείς ή πνευματικοί όπως για παράδειγμα να μοιραστούμε μια προσευχή στη μνήμη του αγαπημένου μας με όσους επιθυμούν να συμμετέχουν

Τι θα λέγατε, ειδικότερα στους πενθούντες που οι γιορτές αυτές είναι η πρώτη χρονιά χωρίς τον/την αγαπημένο/η τους?

Ο κάθε χρόνος - όταν αντιμετωπίζουμε μια σημαντική απώλεια-  έχει τις δικές του δυσκολίες και προκλήσεις. Ο πρώτος χρόνος μας εστιάζει σε μια καινούρια πραγματικότητα που πρέπει να επεξεργαστούμε για να αποφασίσομε αργότερα με ποιο τρόπο θα την διαχειριστούμε. Ανάλογα με τον τρόπο της απώλειας και τον χρόνο που αυτή συνέβη μπορεί να διαπιστώσουμε ότι τα συναισθήματά μας είναι τελείως απόντα ή παγωμένα ή αντίθετα να νοιώθουμε μια πληθώρα επώδυνων συναισθημάτων

Πενθώντας στις γιορτές, υπάρχουν άραγε τρόποι που μπορούμε να  βοηθήσουμε τον εαυτό μας εάν κάποιες στιγμές  νιώσουμε ότι μας κατακλύζει η θλίψη?

Ο πιο ασφαλής τρόπος διαχείρισης της θλίψης είναι να …την αφήσουμε να μας κατακλύσει. Μια τέτοια προτροπή μπορεί να φαντάζει πολύ τρομακτική ειδικά όταν ερχόμαστε για πρώτη φορά αντιμέτωποι με τις σημαντικές απώλειες. Όμως είναι στην κυριολεξία ο μόνος τρόπος για να περάσουμε μέσα από αυτή. Φυσικά δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο να το κάνουμε μόνοι μας. Με την βοήθεια κατάλληλων ανθρώπων και με την προϋπόθεση ότι ζητάμε ανοιχτά αυτό που μας χρειάζεται η ανυπόφορη θλίψη  που θα ξεσπά σαν κύμα πάνω μας, θα μετατρέπεται σε ένα βαθύ παράπονο ενώ άλλες στιγμές τα δάκρυα θα τρέχουν ενώ εμείς δεν θα «νοιώθουμε» τίποτε. Ας θυμηθούμε ότι το κεντρικό νόημα  της θλίψης αυτής, είναι η απουσία της σχέσης όπως τη γνωρίζαμε με τον αγαπημένο μας νεκρό.

Πως θα μπορούσαν να σταθούν εποικοδομητικά οι άνθρωποι που υποστηρίζουν ή βρίσκονται κοντά σε πενθούντες?

Οι άνθρωποι που μας υποστηρίζουν χρειάζονται την καθοδήγησή μας. Καθώς ούτε και εμείς οι ίδιοι πολλές φορές δεν θα ξέρουμε που στεκόμαστε μέσα μας είναι αδύνατο να ξέρουν οι άλλοι «πριν από εμάς για εμάς».

Η υπομονή , ο σεβασμός στη διαδικασία, οι μαλακές παρεμβάσεις για τη φροντίδα τους , το να μην παίρνουνε προσωπικά τα συναισθήματα των ανθρώπων που πενθούν είναι σημαντικά όπως επίσης και το να κρατάμε για τον εαυτό μας τις πεποιθήσεις μας σχετικά με το θάνατο, τη μετά θάνατο ζωή και τον τρόπο του πένθους. Είμαστε εκεί για να βοηθήσουμε  - αν μας ζητηθεί.

Θα μπορούσαμε, με μια πιο υπαρξιακή ματιά, να βρούμε κοινά την στάση των πενθούντων στις γιορτές με την στάση μας στην ζωή γενικότερα? Εν μέσω δηλαδή μίας ατελούς ανθρώπινης κατάστασης, των  παραδόξων που πρέπει να υπομείνουμε ως άνθρωποι και της  πραγματικότητας που μπορεί να είναι διαφορετική από αυτή που περιμέναμε?

Να υπομείνουμε, να δημιουργούμε, να αντέχουμε, να διεκδικούμε. Υπαρξιακά ομιλώντας όταν σταθούμε απέναντι στην «αρχή της πραγματικότητας» και δούμε ότι τα πράγματα «είναι όπως είναι» χρειάζεται να επιτρέψουμε στον εαυτό μας το ταξίδι και να βιώσουμε όλα τα συναισθήματα που θα επιφέρει.  Μπαίνουμε με περιέργεια να ανακαλύψουμε τι θα συμβεί και το τι θα μας συμβεί

Αν μιλήσουμε για νόημα, πιστεύετε ότι,  ως πενθούντες, θα μπορούσαμε να δώσουμε στην περίοδο των γιορτών το νόημα που εμείς θέλουμε να της δώσουμε, με την ελευθερία που έχουμε ως άνθρωποι να νοηματοδοτούμε την ζωή μας?

Οι γιορτές είναι σοφά φτιαγμένες για να μας υπενθυμίζουν τις αλλαγές της ζωής. Μας θυμίζουν επίσης ότι δεν μπορεί η κάθε μέρα να είναι ίδια και απαράλλαχτη γιατί η ζωή τότε θα ήταν ανυπόφορη. Μας υπενθυμίζουν ότι είμαστε μια κοινότητα που αντιμετωπίζει «μαζί» τις όμορφες και τις δύσκολες στιγμές και τα τελετουργικά των εορτών είναι σοφά φτιαγμένα για να καλούν τους ανθρώπους να γιορτάζουν τις προσωπικές αλλά και οικουμενικές μεταβάσεις.

Το προσωπικό νόημα που θα αποδώσουμε στις γιορτές είναι δική μας υπόθεση!

Η Νάνσυ Ψημενάτου είναι συνθετική θεραπεύτρια, επόπτρια, συγγραφέας και ιδρύτρια της ΑΜΚΕ Μαθήματα Ζωής. Μετά την αποφοίτησή της από το Ελληνικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σε πρόγραμμα σπουδών στη Ψυχολογία, ακολούθησε πρόγραμμα στη Συμβουλευτική (CPCAB). Συνέχισε τις σπουδές της σε θέματα που αφορούν τη συμβουλευτική πένθους και τη θεραπεία Gestalt (Stonebridge College). Ολοκλήρωσε B.A (Hons) στη Συνθετική Συμβουλευτική (Middlesex University) και έλαβε πιστοποίηση εποπτείας συμβούλων ψυχικής υγείας (COSCA). Είναι μέλοςτης Association for Death Education and Counseling της European Association for Counselling και της International Association for Counseling. Έχει γράψει τρία βιβλία σχετικά με το πένθος «Πένθος, το ταξίδι στη Χώρα του Παράδοξου», «365 +1 ημέρες χωρίς» και «Συμβουλευτική πένθους για επαγγελματίες» από τις εκδόσεις Φίλντισι, ενώ αναμένεται η πιστοποίηση της ως Θανατολόγος από την ADEC.

 Έχει συντονίσει μεγάλο αριθμό σεμιναρίων σε γιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό και εκπαιδευτικούς που αφορούν τη διαχείριση της απώλειας και το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Στην ιδιωτική πρακτική της μεταξύ των άλλων, συντονίζει ομάδες γυναικών με σκοπό την ενδυνάμωσή τους. Μέσα από σεμινάρια και ομιλίες προσπαθεί να ενημερώσει αλλά και να ευαισθητοποιήσει για τις ανάγκες των παιδιών και των ενήλικων που πενθούν.